|
فومن شهر مجسمه
ها
تاریخ فومن
فومن در دوران اسلامی به عنوان مرکز بخش بیه پس ( بخش غربی گیلان ) شناخته
می شد . فرمانراوایان این منطقه را عمدتاً از خانوادة? آل اسحاق ? می
دانند که نسب خود را به خاندان های باستانی ایران از جمله به اشکانیان می
رسانیدند . در زمان امیر دیباج ، فومن به تصرف مغولان درآمد . پـس از قـدرت
یـافتن دودمان صفوی و تصمیم شاه عباس به برچیدن حکومت های محلی ، ? خان
احمد ? ( آخرین فرمانروای لاهیجان از دودمان آل کیا ) و ? محمد امین خان ?
آخرین فرمانروای فومن از دودمان آل اسحاق نیز از سپاه قزلباش شکست خوردند و
سرتا سر گیلان زیر فرمان حکومت صفویه درآمد قیام جنگلی ها از تولم آغاز شد
و فومن ، پناهگاه مهم میهن پرستان و آزادی خواهان شد . در حال حاضر ،
شهرستان فومن از مناطق زیبا و آباد استان گیلان است که ارزش های بسیار جالب
گردشگری داردفومن
که در گیلان فتح اول خوانده می‌شود، نام یکی از شهرستان‌های استان گیلان
است که از شمال به شهرستان صومعه سرا از جنوب و جنوب غربی به خط الراس
سلسله جبال البرز که مقسم المیاه کوهستان مزبور حد طبیعی فومن و طارم است.
از شمال غرب به ماسال(طالش) و خاور (رشت) محدود می‌شود این شهر با موقعیت
جلگه ای در میان مزارع و باغهای اطراف خود محصور می باشد . این شهر تا حدود
980 هجری قمری ،قبل از انتقال مرکزیت ایالت بیه پس توسط جمشید سلطان به رشت
، حاکم نشین این قسمت از گیلان بوده است . شهر فومن با این انتقال به تدریج
اهمیت خود را از دست داد و به صورت یک بازار و شهر محلی درآمد و توسعه
روزافزون رشت بر روی فومن سایه افکند و تا سالیان متمادی این شهر در گیلان
یک موقعیت حاشیه ای داشت ، تا اینکه طی چند سال اخیر مجددا بصورت یک شهر
فعال درآمد و توانست اعتبار پیشین خود را باز یابد فومن در 25 کیلومتری غرب
رشت قرار دارد و مناطق تاریخی و دیدنی ماسوله و قلعه رودخان در حوزه
جغرافیایی این شهرستان واقع شده و برای دیدن آنها باید از این شهر گذشت .آب
و هوای این شهر نیز همانند سایر نقاط جلگه ای گیلان ، معتدل مرطوب خزری است
شهرستان فومن دارای دو بخش ؛ سردار جنگل و بخش مرکزی و6 دهستان :
آلیان ، سردار جنگل ، رودپیش ، گشت ، گوراب پس و لولمان است . و جمعیت آن
بر اساس سرشماری سال 75 ، 103192 نفر می باشددارای رودخانه‌ای است که از
کوهستان‌های جنوبی سرچشمه گرفته و پس از مشروب کردن اراضی به دریا و مرداب
وارد می‌شوند که عبارتند از: تنیان، سیاهرود، پلنگ ور، ماسوله، رودخان،
پسخان و سونگ. رودخانه‌های دیگر که دارای اهمیت کمتری هستند دارا می‌باشد
مانند خوبک، لیشاوندان، پیش روبار، بلگور، زر مخ خاله، اسپند و غیره. این
شهرستان دارای شهرک و مراکز دادو ستد است که مهمترین آن شهر فومن است که
مرکز شهرستان می‌باشد، با مختصات جغرافیایی زیر: طول 49 درجه و 21 دقیقه و
30 ثانیه و عرض 37 درجه و 12 دقیقه و 30 ثانیه که به وسیله یک شاهراه عریض
و آسفالته 24 کیلو متری با درختان تنومند در دو طرف آن به شهر رشت مرتبط
می‌شود فومن در دوران اسلامی به عنوان مرکز بخش بیه پس ( بخش غربی گیلان )
شناخته می شد . فرمانراوایان این منطقه را عمدتاً از خانوادة? آل
اسحاق ?
می دانند که نسب خود را به خاندان های باستانی ایران از جمله به اشکانیان
می رسانیدند . در زمان امیر دیباج ، فومن به تصرف مغولان درآمد . پـس از
قـدرت یـافتن دودمان صفوی و تصمیم شاه عباس به برچیدن حکومت های محلی ، ? خان
احمد ?
( آخرین فرمانروای لاهیجان از دودمان آل کیا ) و ? محمد
امین خان ?
آخرین فرمانروای فومن از دودمان آل اسحاق نیز از سپاه قزلباش شکست خوردند و
سرتا سر گیلان زیر فرمان حکومت صفویه درآمد.
قیام جنگلی ها از تولم آغاز شد و فومن ، پناهگاه مهم میهن پرستان و آزادی
خواهان شد . در حال حاضر ، شهرستان فومن از مناطق زیبا و آباد استان گیلان
است که ارزش های بسیار جالب گردشگری دارد.
فومن تا حوالی سال 980 هجری قمری زمانی که مرکز ایالت بیه پس گیلان توسط
جمشید سلطان به رشت منتقل شد حاکم نشین این قسمت از گیلان بود شهر فومن با
این انتقال به تدریج اهیمت خود را از دست داد و به صورت یک بازار و شهر
محلی درآمد توسعه روز افزون رشت از آن پس بر فومن سایه افکند و تا سالیان
دراز فومن در گیلان یک موقعیت حاشیه ای داشت و روز به روز از اهمیت آن
کاسته می شد تااین که طی چند دهه اخیر فومن مجددا به صورت یک شهر فعال
درآمد و توانست اعتبار پیشین خود را باز یابد.
ساکنان فومن را گیلکها و تالشها تشکیل می دهند و روستاهای کوهپایه ای واقع
در غرب فومن عموما تالش و تالشی زبان هستند فومن شهری است که در میان مزارع
و باغهای اطراف خود محصور شده است برنجکاری کشت چای و توتون وپرورش کرم
ابریشم از فعالیتهای اصلی فومن است که عمدتا در اطراف شهر دیده می شود.
خربه های زیادی در اطاف شهر وجود دارند که از دوران شکوفائی فومن به هنگام
مرکزیت این بخش از گیلان حکایت می کنند . امروزه فومن به صورت شهری زیبا و
مشجر با بازاری پر جنب و جوش درآمده است فومن بر سر راه شهر تاریخی و زیبای
ماسوله قرار دارد و به هیمن دلیل مسافران زیادی در آن توقف می کنند توسعه
راههای ارتباطی آسفالته فومن را به ماسوله صومعه سرا ، رشت و ماسال و دیگر
شهرهای تالش وصل کرده است.
هر چند که فومن فاقد امکانات اقامتی در شکل هتل یا مهمانسراست اما به عنوان
یک شهر زیبا و دیدنی ارزش توریستی فراوان دارد بازار آن از وفور نعمت و
فراوانی کالا برخوردار است کلوچه فومن که با ترکیبات خاصی ساخته می شود از
مهمترین ره آوردهای این شهر بشمار می رود میدان اصلی پارک شهر و خیابانهای
اصلی آن با مجسمه های زیبائی تزئین شده که نشانگر دوره مدیریت یک شهر دار
با سلیقه و خوش ذوق در این شهراست فومن در 25 کیلومتری غرب رشت واقع شده و
برای دیدن ماسوله و قلعه رودخان باید از این شهر گذشت ساختمانهای قدیمی با
معماری سنتی هنوز در خیابانهای این شهر مناظر زیبایی را ارائه می کند
___________________________________________________________________________________________
وجه تسميه
فومن
را در فارسي به ضم اول
fuman
و در گيلكي به فتح اول
foman
مي خوانند . در برخي از يادداشتهاي مربوط به ترجمه احوال نامداران گيلان از
جمله شيخ علي فومني ، اين نام با ?پ? مفتوح آغاز مي شود : پومن به فتح اول
poman
كه تركيبي است از دو واژه ?پو
po
?
و ?من
man
?.اگر نام فومن را تركيبي از دو واژه ? پو ، من يا فو ، من ? بدانيم ، نامي
خواهد بود مركب از? پوش?به معني پناه دادن يا پناه در اوستا و ? من ? به
معني انديشيدن ، شناختن ، به يـــاد آوردن و درياقتـن است . و معني كلمه
مركب از فومن به معني (پناه منش ، پناه انديشه ، پناه شناخت ) يا (پناه بخش
انديشه ـ دريافت ـ پندار ) و يا جايي كه مأمني براي انديشيدن ، دريافتن و
پنداشتن و عرضه داشتن است .
البته در گاتهاي اوستا ?پئو? يا ?فو? به معني فوا ، پيش ، در آغاز
و نخست نيز آمده است
__________________________________________________________________________________
قوميت ـ زبان ـ مذهب ـ
آداب و رسوم
قوميت مردم فومن ـ همچون قوميت اهالي جلگه اي شهرستان ـ
گيلك است و با زبان گيلكي لهجه
غرب گيلان (بيه پس) و گويش فومني سخن مي گويند . البته در
اين شهر نيز مانند ساير شهر ها ، برخي به زبان فارسي (بويژه در مدارس و
ادارات ) و همچنين تالشي و تركي (اغلب مهاجران وارد شده به شهر ) سخن مي
رانند ولي زبان محاوره اي رايج بين عموم مردم همان گيلكي با گويش فومني است
. دين مردم شهر فومن اسلام و مذهب شايع در آن شيعه جعفري اثنا عشري است .
(بر اساس آمار سال 1375 حدود 99 درصد مردم شهر فومن مسلمانند ). در فومن به
علت قدمت شهر و منطقه ، امام زاده و مزار پير و صحابه رسول هاشمي (ص) بسيار
است كه زيارتگاه مردم منطقه و حتي خارج از شهرستان مي باشد . علاوه بر آن
در تكيه و اكثر مساجد و بقاع متبركه شهر خصوصاً در اعياد و ماههاي محرم و
صفر محل زيارت مردم مسلمان و با ايمان فومن بوده و مراسم سوگواري امام حسين
(ع) با شكوه و جلال خاصي كه مختص استان گيلان است برگزار شده و دسته هاي
عزاداري به هر سو روان مي شوند . (شب عربان ـ شب سوم عاشوراي حسيني ـ در
منطقه شهره عام است ) در اعياد ملي ـ مذهبي هم بويژه در سالروز ميلاد صاحب
الزمان (عج) مردم شهر فومن با چراغاني و گلكاري و تزئينات خيابان هـا ،
ميادين و پياده روها و كـوچه هـا و پخش شيريني و نقل به شــادي و سرور مي
پردازند و اكثر مراسم هاي عقد و عروسي نيز منطبق بر چنين اعيادي است . شهر
فومن مانند ساير نقاط و شهرهاي استان گيلان ، مراسم خواستگاري با ارسال
پيام و با اعزام دوستان مشترك و يا آشنايان مورد قبول دو خانواده عروس و
داماد و اطمينان از قبول پيوند از سوي خانواده عروس ، اقدام به خواستگاري
رسمي شروع شده و در مراسم خواستگاري معمولاً بزرگان دو خانواده حضور يافته
و شرايط تعيين و موافقت رسمي عقد اخذ و صورت برداري مهريه و شير بها و
لوازم و تاريخ عقد و عروسي معين مي شود .
مراسم عزاري وفات يافته گان همچون ساير نقاط با مراسم دفن ميت و سوم ، هفتم
، چهلم و سال ، همراه با هزينه هاي شام و نهار برگزار گرديده و معمولاً
مراسم سوم و هفتم و سال در مساجد و تكايا برگزار مي شود
__________________________________________________________________________________
زمين
شناسی
ايران ميان سكوي اروپا ـ سيبري (درشمال) و سكوي دلتايي جنوب
قرار گرفته است . وضع چين خوردگيهاي ايران را مي توان محصول فشارهاي
ايروژنتيك با جهت تقريبي شمال غربي و جنوب غربي دانست كه در مراحل مختلف
كوه زايي رشته كوههايي با محور تقريبي شمال غربي و جنوب شرقي ايجاد شده است
.
اين چين خوردگيها كاملاً جدي و زمينهاي آن اغلب در دوران
سوم از زير آب خارج شده كه مقارن با چين خوردگيهاي قبل از ميوسن و ادوار
قديمي تر نيز شكستگي يافته و بتدريج بلندتر شده اند كه همراه با فعاليت
آتشفشاني بوده است . نحوه چين خوردگي به گونه اي است كه فلات داخلي ايران
خشك و آبهاي جاري از اطراف آن خارج مي شوند .
در دوران چهارم زمين شناسي (در حدود يك ميليون سال پيش) برابر عقب نشيني
دريا، سواحل درياي خزر و گيلان بوجود آمده ، علاوه بر عقب نشيني ، بتدريج
رسوبات رودخانه سفيد رود نيز در تشكيل دلتاي خود مؤثربوده
استمنطقه فومن از نظر زمين شناسي مربوط به دوران چهارم مي باشد كه منطقه اي
با آبرفتهاي جديد و مسن محسوب مي شود و در قسمتهاي جنوب و جنوب شرقي و غربي
آن مناطقي با خصوصيات ژوراسيك یعني سنگهاي آهكي و شيست و كرتاسه سنگهاي
آهكي آتشفشاني بيروني وتوف و شكل دگرگوني ما بعد كامبرين و پالئوژن ،
عمدتاً
آتشفشاني و ترياس يا كوارتزيت و همچنين توده هاي
گرانيتي نفوذي ماقبل سوم مشاهده مي شود و همچنين زمينهاي بر روي هم قرار
گرفته و
گسلهاي اصلي پوشيده نيز قابل توجه و مشاهده است.
__________________________________________________________________________________
توپوگرافي
جلگه وسيع گيلان كه از شفارود (رضوانشهر) تا شرق كلاچاي ادامه پيدا مي كند
، پهن ترين نقطه آن در امتداد انزلي ـ صومعه سرا ـ فومن به بيش از 40
كيلومتر مي رسد . شيب آن بسيار ملايم و گاه به كمتر از 1 درصد مي رسد . در
كليت هر چه از سمت دريا به كوهستان پيش مي رويم شيب زمين افزايش يافته و در
نواحي كوهستاني عملاً مشكلات زيادي در راه دخل و تصرف انساني بوجود مي آورد
.
شهر فومن در قسمت بلند دشت فومنات واقع شده كه از مناطق كوهستاني شهرستان
فاصله اندكي دارد. شيب طبيعي اين شهر از جنوب غربي به شمال شرقي است و بر
اساس نقشه هاي موجود شيب عمومي شهر فومن كمتر از 1 درصد مي باشد . ابتداي
دشتي كه شهر فومن در آن بنا شده ، در حوالي منحني ميزان صفر مي باشد .
منحني ميزان 20+ متر هم از شمال شهر عبور مي كند .
__________________________________________________________________________________
زلزله
خيزي
خصوصيات زلزله خيزي منطقه گيلان تماماً به فعاليت تكتونيكي
، شدت و همچنين به فاصله نقاط از گسل هاي البرز و آستارا ارتباط دارد. تمام
نواحي پست سواحل خزر و بخشي از كوهپايه هاي آن در امتداد گسل بزرگ البرز و
گسل آستارا در حال فرو نشيني مي باشد . بديهي است كه هر گونه فعاليت و
تحركات اين گسل كه كم و بيش هر چند سال پس از انباشت انرژي و رها شدن آن در
امتداد گسلها موجب تكان هاي زمين مي گردد ، ممكن است خرابيهايي در مركز
سكونتي نزديك به اين گسلها به وجود آورد.
به غير از گسلهاي موجود در منطقه ، گسل با اهميت ديگري در
قسمت غرب فومن بصورت شمالي ـ جنوبي كه نهايتاً به سمت جنوب شرقي هدايت مي
گردد وجود دارد كه از اهميت بسيار بالايي بر خوردار است . اين گسل از ناحيه
آستارا شروع شده و پس از پيمودن كوههاي تالش از منطقه عبور مي كند كه توسط
آقاي بربريان زمين شناس معروف ايراني پيش بيني شده است كـه شدت زلزله بيش
از 3/7 ريشتر مي باشد .
زلزله در 31 خرداد 69 و تخريب كامل چند صد هزار واحد مسكوني از آخرين زلزله
هاي مخرب رخ داده در منطقه است كه در حواشي خود شهرك تاريخي ماسوله از
شهرستان فومن را نيز با خسارت جاني و مالي بي نصيب نگذاشته است . با توجه
به زلزله هاي به وقوع پيوسته در منطقه و نقشه تكتونيك و زمين شناسي و از
طرفي قرار گرفتن منطقه در كمربند زلزله خيز دنيا ، بايد با در نظر
گرفتن پيشامد زلزله ، برنامه ريزيهايي را اجرا نمود چون احتمال وقوع زلزله
بسيار زياد مي باشد ، كه در طرح ريزي هاي شهري ـ منطقه اي ، گسلهاي موجود
بايد مورد توجه قرار گيرند .
__________________________________________________________________________________
آب و هوا
شهر فومن مشابه وضع عمومي استان گيلان و شهرستان فومن ،
داراي اقليم معتدل و مرطوب است . بر اساس روش دومارتن هم ضريب بدست آمده از
فرمول
طبقه بندي اقليمي شهر فومن جزء‌طبقه خيلي مرطوب تعيين
گرديده است . ميانگين دماي سالانه آن 7/15 درجه سانتيگراد ، كه
حداكثر مطلق درجه حـرارت 5/34 درجه و حـداقل مطلق 1- درجه بوده و ميزان
بارندگي سـالانه 1275 ميليمتر مي باشد . ميزان رطوبت نسبي اين شهر 90 درصد
است و در هيچ زماني كمتر از 70 درصد نمي رسد . به علت زياد ابري بودن هوا و
كثرت بارندگي متوسط ساعات تابش خورشيد ونيز شدت آن در مقايسه با نقاط هم
عرض بسيار كم بوده بنحوي كه حدود روزهاي آفتابي يك سوم كل روزهاي سال است .
بر اساس اطلاعات هواشناسي مندرج در آمار نامه هاي سازمان برنامه و
بودجه تعداد روزهاي يخبندان ايـن شهر 11 روز در سـال مي باشد كـه بيشترين
ايـام يخبندان در چهار مــاه آخـر سـال ديـده مي شود .
شهر فومن با داشتن رطوبت زياد از گرماي متوسط و جريان هواي
مطلوبي برخوردار بوده و بادهاي اين منطقه از جهات مختلف جريان دارد كه
شديدترين آنها باد گرم زمستان مي باشد كه از غرب مي وزد و اغلب سبب خسارات
شديد و باعث آتش سوزي ، مخصوصاً در مناطق جنگلي مي شود . اما در كل به غير
از باد گرم زمستان ، بادهاي شديد و حتي متوسط در اين منطقه نادرند . در فصل
بهار و پائيز وزش باد از جـانب دريـا بوده كـه مـوجب افزايش تـراكـم بخـار
در دامنه ارتفـاعـات غـربي و بـاعث ريزش بـاران مي گردد.
__________________________________________________________________________________
رود
حوزه ي آبخيز رود گازروبار در ارتفاعات پائين و مياني اراضي
جنوبي شرقي فومن است . بستر گازروبار در ناحيه شهري فومن به علت توسعه شهري
قابل تشخيص نيست . ولي در خروج از فومن دوباره شكل مي گيرد. قبلاً در ناحيه
ي پائين روستاي جمعه بازار وارد رودخانه شاخزر مي گرديد . در طرح آبياري
سفيدرود فومنات مسير آن به پشت سد انحرافي شاخزر برگردانده شد. از سال 1365
اين رود در محل (گربه كوچه ) اندازه گيري مي شود . در گربه كوچه حجم متوسط
آب جاري شده سالانه در آن ، نزديك 61 ميليون متر مكعب است .
__________________________________________________________________________________
خاك
وضعيت خـاك اين شهر ، همـاهنگ مـوقعيت طبيعي (جلگه اي ) ،
بـا خاكهاي جلـگه اي شناخته مي شود كه داراي عمق نسبتاً زيادي مي باشد .
اين گروه خاك كه معمولاً از رسوبات رودخانه بوجود آمده داراي پستي و بلندي
اندكي بوده و به علت دارا بودن مواد آلي و سابقه ي جنگلي منطقه وريزش سالها
برگهاي درخت به رنگ قهوه اي متمايل به سياه و خاكستري بوده و بهترين محل
براي كشت انواع گياهان متداول منطقه و خصوصاً برنج است .
__________________________________________________________________________________
پوشش
گياهي
پوشش گياهي در برگيرنده گونه هاي مختلف گياهي است كه به صور
گوناگون و مقياسهاي متفاوت ديده مي شود . پوشش گياهي ممكن است بصورت جنگل ،
مرتع ( درخت ، درختچه و بوته ) در خارج شهر و در مقياسي محدود و اغلب
مصنوعي در داخل شهرها وجود داشته باشد . امروزه به خاطر توسعه شهر نشيني و
بزرگ شدن و متراكم شدن شهرها مسأله ي ايجاد فضاي سبز در درون شهرها از
اهميت ويژه اي برخوردار است . با توجه تنوع اقليمي و شرايط توپوگرافي ،
شاهد تنوع رويش در آن هستيم . پوشش گياهي شهر فومن شامل چايكاري در بيشتر
قسمتهاي برنجكاري و در قطعات كوچك صيفي كاري و باغها و درختان توت است كه
رابطه ي انسان بامحيط جغرافيايي به شكل بسيار زيادي به يكديگر وابسته
گرديده است . همچنين درختان تنومند چنار از نوع پوش گياهي رايج در اين شهر
است كه شهره عــام بوده و جلوه اي خاص به شهر و خيابانهاي آن داده
است و به شكل نماد و سنبلي از تفكرات فرهنگي و اجتماعي مردم اين خطه در
آمده است
|
