|
چای
تاريخچه چای در ايران
در حدود
2700 سال قبل از ميلاد، گياه چای در چين کشت مي شده و به صورت دم كرده براي
رفع خستگي به مصرف مي رسيد. تا قرن ها پس از آن، ايرانيان قهوه مي نوشيدند
و به چای دسترسی نداشتند، به همين دليل هم چايخانه هاي امروز همان نام سنتي
خود يعني قهوه خانه را حفظ كرده اند
باآغاز دوران سلطه عثمانی برسرزمين های باختري آسيا و درگيری آنها با
ايران، کمبود قهوه دربازار ايران بوجود آمد. درهمان زمان، پيوندهايي
دوستانه ميان ايران وهند پای می گرفت و بازاريان اين دو سرزمين به خريد و
فروش از بازارهای يکديگر پرداخته و بازارهای ايران، برای نخستين باربسياری
ازکالاهای ناديده تا آن زمان رابه خريداران خود ارزانی داشت، که يکي از
آنها چای بود. چاي نامي پارسي نيست وازهندوچين به ايران آورده شد. اين گياه
درچين دونام دارد:يکي?ت te?که به گويش مردم ناحيه آموی ?تاي Tay?گفته می
شود وديگری ?چا cha?که درگويش مردم منطقه کانتون?چاه chah?بيان مي شود
آشنايي مردم ايران با چای، سبب گشت که کم کم قهوه، ميدان رابرای چای خالی
کند! درسالهای پايانی قرن پانزدهم ميلادی بازرگانی به نام ?محمد گيلانی?
نخستين محموله چای را در بازار تبريز برای فروش به مردم عرضه داشت. با
افزايش ميزان نوشيدن چای در ايران، بازرگانان رابه آوردن بيش ازپيش اين
محصول دلگرم نمود. از اينرو چای چين، از راه ترکستان و چای هند از راه
بلوچستان و بندرهای جنوبی به ايران واردشد
دردوران ناصرالدين شاه و با گشايش بازارهای ايران به روی کالاهای خارجی
برميزان واردات چای نيز افزوده شد. درسال۱۲۶۳ شمسي بازرگاني به نام?حاج
محمد حسين اصفهاني? که سالها در کارخريد و پخش چاي درايران مشغول بود، راهي
هند می گردد تا ضمن آموختن شيوه کشت چای، دانه آن را وارد کرده و به کشت آن
اقدام نمايد. محمد حسِن پس ازسه سال بررسی درهند، به ايران بازگشت. تمامی
سرمايه خودرا برسراين کارنهاد و توانست باتلاش فراوان، زمين کوچکی را در
اطراف لاهيجان، آماده بهره برداری سازد که بابي توجهي دربار و مقاومت
مالکان برنج دار منطقه روبرو و دچار ورشکستگي شد
در زمان مظفرالدين شاه قاجار?محمد ميرزا کاشف السطنه? متولد 1244 شمسي در
تربت حيدريه، که از دارالفنون و سپس از سوربن پاريس فارغ التحصيل شده بود،
باعنوان ژنرال کنسول ايران درسال۱۲۷۶شمسی مامورخدمت درهند شد. شاه او را به
خدمت طلبيد وگفت:?سالهاست که ما طالب احداث زراعت چای در ممالک ايران هستيم
و مکرر تخم چای از چين وهند خواسته ايم، آورده اند ودرتربيت آن سعی بليغ
نموده اند، با اين حال سبز نشد، ما چون ازانجام آن منصرف نشده ايم به شما
می سپاريم که درمدت ماموريت درهند، سعی لازم رادرتحصيل عمل آوردن چای
بنمايی وقدری هم تخم خوب وقانون عمل آوردن آنرابرای ما بفرستی.?(نشريه گيله
وا، شرح حال محمد ميرزای کاشف السلطنه، ش۵۲، تهران مهر۱۳۵۴)
کاشف السلطنه چهار هزار نهال چاي را رسماً در هند خريد و به ايران آورد، به
اشتباه معروف است كه وي تخم چاي را در عصاي خود پنهان كرده بود، اين يك
دروغ محض است و ساخته و پرداخته سياست وقت انگليس، كه خواسته بودند كاشف
السلطنه را قاچاقچي معرفي كنند، هر چند خريد نهال چاي با اجازه و با اطلاع
دولت انگليس بود، اما فكر مي كردند كه موفقيت او غير ممكن است . وی به لحاظ
تجربه عملی درهند و با توجه به موقعيت آب وهوايی گيلان روانه آن منطقه شد.
آغازکار به مانند اولين تجربه، با مقاومت بزرگ مالکان منطقه لاهيجان روبرو
گرديد. سرانجام با صدورحکم محمد ولی خان تنکابني حاکم وقت گيلان، مالکان
کوتاه آمده ودو تکه زمين درلاهيجان و تنکابن وی گذاشتند و بدين ترتيب کشت
چای آغازگرديد.
اودراين باره می گفت: ازآنجاکه سالانه مبلغ ده کرورتومان (پنج ميليون
تومان) پول وثروت اين مملکت برای واردات چای خارجی ازکشورخارج می شوند
بنابراين بايد اقدام به کشت وتوليد چای درکشورکرد??(بحران صنعت چای کشور،
جواهری لنگرودی)
کاشف السلطنه هنگام بازگشت از يكي از سفرهايش از هند، در راه بوشهر در يك
حادثه ي رااندگي جانش را در اين راه از دست داد و در لاهيجان به خاک سپرده
شد
قابل ذکر است که چاي در رديف رايج ترين و مهمترين نوشابه هاي مورد مصرف در
ايران و جهان مي باشد و ايران 4 تا 5/4 درصد از مصرف كل چاي جهان را به خود
اختصاص داده است
از اوایل
قرن بیستم چایکاری در کشورهای ایران و ترکیه آغاز گردید. قبل از سال 1280
هجری شمسی ، کشت چای در ایران رواج نداشت و ایرانیان قدیم به جای چای ،
قهوه می نوشیدند. به همین دلیل چایخانه های امروزی همان نام سنتی خود یعنی
قهوه خانه را حفظ کردند . در سال 1280 هجری شمسی مطابق با سال 1901 میلادی
به علت علاقه دولت وقت ایران به کشت چای در کشور به مرحوم شاهزاده حاج محمد
میرزا کاشف السلطنه چایکار که در آن زمان ژنرال کنسول ایران در هند بود
ماموریت داده شد تا چگونگی کشت و کار چای و اصول چایسازی را بیاموزد. مرحوم
چایکار پس ازمدتها کار و تلاش روی مزارع چای در هند ( حدود یکسال و نیم )
موفق شد اصول و فنون چایکاری را بیاموزد. پس از آن با موافقت دولت وقت هند
دو هزار نهال را به ایران آورد بعد از مدتها تلاش و تحقیق و بررسی بهترین
محل کشت آن را شهرستان لاهیجان ( یکی از شهرهای استان گیلان ) شناخت . پس
از آن ، مرحوم چایکار با مشقات زیاد قطعه زمینی به مساحت حدود شش جریب در
اطراف لاهیجان و همچنین مقداری زمین در اطراف تنکابن یافت و شروع به کشت
چای در این دو قطعه اراضی شد که خوشبختانه از آنها چای معطر به دست آورد
مرحوم
چایکار اولین شخصی بود که در ایران به کاشت این گیاه و تهیه چای خشک اقدام
نمود. مرحوم چایکار بار دیگر در سن 65 سالگی عازم هند و چین ژاپن شد و
متخصصینی به نام های (( دیلونگزی )) ، (( فونچین )) ، و (( موچین )) را به
استخدام دولت ایران در آورد تا چایکاری و چایسازی را به ایرانیان بیاموزند
ولی متاسفانه ، کاشف السلطنه در مراجعت از این سفر در سال 1308 هجری شمسی
روز دوشنبه 31 فروردین ماه در کتل (ملوت ) در نزدیکی بوشهر با اتومبیل شخصی
خود به دره پرت شد و دار فانی را وداع گفت هم اکنون آرامگاه این مرد میهن
دوست و خدمتگذار ملت ایران که در اکثر عمر، خود را صرف کشت چای و ترویج آن
در ایران نمود و بالاخره جان خود را نیز در این راه از دست داد. بنا به
وصیت خود در شهر لاهیجان در روی تپه ای به مساحت هزار متر مربع در قسمت
جنوب غربی لاهیجان که خود آن را خریداری کرده بود واقع شده است. علاقه
مندان به مطالعه بیشتر در زمینه زندگینامه این مرد بزرگ و دلسوز و تلاش های
او در زمینه کشت و توسعه صنعت چای در ایران می توانند به کتابی تحت عنوان
کاشف السلطنه ( چایکار ) پدر چای ایران که اخیرا توسط نوه کاشف السلطنه
خانم ثریا کاظمی تالیف و به چاپ رسیده است مراجعه نمایند
پس از کشت چای در لاهیجان، کشت این گیاه در سایر شهرهای شمالی از قبیل
لنگرود، سیاهکل، املش، رودسر، تنکابن، رامسر، و برخی از شهر های دیگر شمالی
رواج یافت
در سال 1309 سطح زیر کشت چای به صد هکتار رسید و در این سال اولین باغ
کشاورزی در تنکابن تاسیس گردید . سپس در سال 1330 سطح زیر کشت آن به 10281
هکتار رسید
اين نکته را هم اضافه کنم که در سال 1191 ميلادی يک راهب بودايي بذر چای را
از چين به ژاپن برد و نوشيدن چای را در آن سرزمين رواج داد
___________________________________________________________________________________________
|
